“Rusland geeft nog lang niet op”: het uitblijven van zijn nederlaag bespoedigt de vredesgesprekken.

Subscribe to get access

Read more of this content when you subscribe today.

Aan de andere kant heeft Rusland vanaf het begin van de oorlog ernstige fouten gemaakt door te denken dat Europa verdeeld was, dat Oekraïne niet zou vechten en zich zou opstellen zoals in 2014 toen de Krim zich bij Rusland aansloot en verwachtte dat Kiev zich neutraal zou verklaren. De Krim werd immers gedomineerd door pro-Russische solide sentimenten en cultuur, en slechts 18 procent was autochtoon Oekraïens. Volgens het ministerie van Onderwijs van de Krim waren er in 2008 op het schiereiland 555 scholen met Russisch als onderwijstaal, en slechts 6 en 15 scholen waar respectievelijk Oekraïens en Krim-Tataars wordt onderwezen. 

President Poetin dacht waarschijnlijk dat het hebben van een colonne van 64 km tanks op tientallen kilometers van Kiev (in Ozera en Hostomel, ten noorden van Kiev) misschien voldoende was om de regering te bedreigen en te intimideren om een neutraliteitsovereenkomst te ondertekenen. Het lange Russische militaire konvooi werd makkelijk bestookt door de Oekraïense troepen die waren uitgerust met lasergestuurde NAVO-antitankraketten die de statische troepen zware schade toebrachten nadat ze het grootste deel van de bevoorradingslijn in de achterhoede hadden vernietigd.

Rusland wilde dat Oekraïne zich niet zou aansluiten bij de NAVO, dat het Oekraïense leger een einde zou maken aan het doden van Russisch sprekenden in de Donbas, dat het recht op taalkundige zelfbeschikking zou gelden en dat de OVSE toezicht zou houden op verkiezingen, zoals besloten is in de Minsk-1 en 2 akkoorden van 2014 en 2015. De Oekraïense president Volodymyr Zelensky vreesde de tegenreactie van de extreem-rechtse nationalistische politieke partijen als zijn regering de overeenkomst zou uitvoeren en verwierp de Minsk-akkoorden vlak voor het begin van de oorlog, waarmee hij Rusland uitdaagde. 

Het Kremlin besefte niet dat de VS de Oekraïners sinds 2015 had getraind voor de dag dat ze tegen het Russische leger zouden moeten vechten, en het niet zou toestaan dat Kiev zich zou overgeven. Integendeel, de VS zijn erin geslaagd Oekraïne aan te moedigen tot de laatste Oekraïner te vechten, ongeacht de zware verliezen aan manschappen en infrastructuur. 

In februari evacueerden de meeste buitenlandse ambassades Kiev, omdat zij dachten dat Rusland zich precies zo zou gedragen als de VS in Irak (en andere oorlogen), door raketten op de hoofdstad te laten regenen en het land te vernietigen alvorens de infanterie naar voren te schuiven. Moskou vond het niet nodig de Amerikaanse oorlogsstijl te imiteren, en hield rekening met de familieband tussen Oekraïne en Rusland. Dat bleek een wezenlijke Russische vergissing. Ook bleek dat Rusland, eenmaal in de oorlog verwikkeld, niet over de conventionele militaire capaciteiten beschikte om heel Oekraïne te bezetten, ook al was 20 procent van het land al onder controle van het Moskouse leger, tegen de hele NAVO-oorlogsmachine.

Het lijdt geen twijfel dat het Russische leger niet opgewassen was voor de ambities en doelstellingen van president Poetin en dat het voeren van een klassieke oorlog tegen de verzamelde NAVO-legers gedoemd was te mislukken. De eerste paar maanden van de gevechten in Oekraïne dwongen het Kremlin ertoe zijn leger en uitrusting te hervormen om de weg van de moderne oorlogsvoering in te slaan, waardoor president Poetin gedwongen werd zijn militaire tactiek te veranderen en zijn doelstellingen en verwachtingen te temperen.

De afgelopen weken heeft Rusland zijn militaire doctrine ten opzichte van Oekraïne inderdaad gewijzigd en past het een zwaardere militaire aanpak toe na het uittrekken van de handschoenen. Het Russische besluit om tot dusver meer dan de helft van de Oekraïense infrastructuur te vernietigen met langeafstandsprecisieraketten en zijn terugtrekking uit de hoofdstad Kherson heeft duizenden Russische soldaten gered van een potentiële nederlaag. Het heeft ook een kans geboden om de oorlog te stoppen, of ten minste de omstandigheden voor te bereiden om te komen tot een door Oekraïne ondertekend staakt-het-vuren tussen de VS en Rusland. De Amerikaanse leiders begonnen inderdaad op te roepen tot onderhandelingen, aangezien de mogelijkheid om de Russische verdediging te breken of te voorkomen dat Moskou de meeste van zijn doelen zou bereiken, niet meer voorhanden was.

In Kherson vormde het Oekraïense leger geen onmiddellijke bedreiging voor het Russische leger op de westelijke oever van de Dnjepr. Oleksiy Arestovych, de Oekraïense adviseur van president Volodymyr Zelensky, twijfelde aan de intenties van Rusland om zich terug te trekken, vooral omdat zijn verdedigingslinies nog intact waren. Ook Oleksii Reznikov, de Oekraïense minister van Defensie, zei dat “Rusland minstens een week nodig zou hebben om 40.000 troepen en materieel terug te trekken” van de westoever van de uitgestrekte rivier de Dnjepr. Maar het Kremlin voltooide zijn terugtrekking in slechts 48 uur, waarmee het al diegenen verraste die de snelle ontwikkelingen met omzichtigheid benaderden uit angst in een Russische val te lopen in de stad Kherson.

In de militaire wetenschap is standhouden ten koste van het maken van zware verliezen geen slimme optie voor militaire leiders. Tijdens de eerste weken van de strijd trokken de Russische troepen zich terug uit de omgeving van Kiev en enkele maanden later uit Kharkiv. Daarom is het voor het Kremlin niet verrassend om het leger tijdens de terugtrekking zonder militaire druk te hergroeperen op de oostoever van de rivier de Dnjepr, omdat dit voor Moskou verschillende toekomstige en strategische defensieve perspectieven biedt. 

De terugtrekking is het resultaat van een militaire evaluatie door veldcommandanten, gevolgd door de goedkeuring van de hoogste politieke besluitvormer, president Poetin. Het potentiële verlies van veel manschappen op het slagveld en de mogelijkheid om de VS ervan te overtuigen de oorlog te stoppen door zich terug te trekken uit de stad Kherson en een stevige verdedigingslinie op te bouwen op de oostoever waren voldoende om de terugtrekking te gelasten en uit te voeren.

Oekraïense troepen hadden de aanvoerlijnen over de brug die de westelijke en oostelijke oever verbindt kunnen treffen, waardoor meer dan 30.000 Russische troepen gevaar liepen afgesneden te worden als Oekraïne zou besluiten zijn troepen tijdig naar het front te sturen. Duizenden soldaten belegeren en blootstellen aan de dood of overgave zou een strategisch verlies zijn dat het hele militaire en politieke leiderschap, inclusief president Poetin, ten val zou kunnen brengen. 

De westelijke oever ligt aan de benedenloop van de Dnjepr en is kwetsbaarder voor overstromingen. Als Oekraïne had besloten de dam van de Kachovka-centrale op te blazen – die schade heeft geleden door de nauwkeurige HIMARS-lanceerinrichtingen van het Oekraïense leger van Amerikaanse makelij – zou het westen van Kherson zijn ondergelopen, samen met 80 woonkernen. In een dergelijk scenario zou de verplaatsing van dertigduizend Russische soldaten binnen de provincie onmogelijk zijn geweest om een significante Oekraïense frontale aanval te weerstaan.

 Na voltooiing van de Russische terugtrekking waren de Oekraïense troepen “in de val gelopen” waar het Kremlin-leger zich in bevond. Daarom zou elk risico van een toekomstige significante aanval waartoe Kiev zou besluiten in de richting van de oostelijke oever, haar blootstellen aan vernietiging of overstroming – afhankelijk van de omvang van de aanval. De natuurlijke verdedigingslijn – de rivier de Dnjepr – biedt het Russische leger dus een zelfbeschermende garantie die moeilijk ongezien overgestoken kan worden, trekt nieuwe grenzen en geeft het Westen het signaal dat elke toekomstige strijd om andere door Rusland bezette gebieden te bevrijden zinloos is geworden. 

Rusland behield het grootste deel van Oost-Kherson, driemaal het gebied waaruit Russische troepen zich terugtrokken, om een onneembare barrière te blijven die het Krim-schiereiland, dat president Zelenski beloofde te bevrijden, beschermde. Moskou handhaaft ook de controle over de Zee van Azov en beveiligt de toevoer naar de Krim en andere gebieden die onder zijn controle staan.

President Joe Biden had gelijk toen hij zei dat Rusland niet heeft bereikt wat het wilde bereiken. Daarom veranderde Poetin zijn doelstellingen om zijn oorlog te beperken en accepteerde hij om de controle te behouden over Donbas, Zaporizhia en het grootste deel van Kherson.

De strategie van Rusland werd defensief in Kherson en offensief in andere gebieden, waarbij het overschot aan strijdkrachten dat zich uit Kherson terugtrok, werd ingezet om de controle over heel Donbas te voltooien en te investeren in een aanval in de regio’s van Luhansk, waar de gevechten escaleerden.

Het Kremlin koos ervoor verworven posities te consolideren, om te voorkomen dat zijn leger zou worden uitgeput en de capaciteiten van het Westen zouden worden aangesproken. De Turkse president Recep Tayyip Erdogan zei: “Het Westen lijkt Rusland eindeloos aan te vallen.” Maar westerse militaire leiders begonnen te klagen en verhieven hun stem omdat ze door de zware inflatie geen wapens meer hadden om naar Oekraïne te sturen.

Ook onthulde de Amerikaanse regering een verschil van mening tussen de commandant van de Amerikaanse strijdkrachten, generaal Mark Milley, die adviseerde om diplomatie te gebruiken, terwijl minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken en de nationale veiligheidsadviseur Jack Sullivan het daar niet mee eens waren. Dit wijst erop dat er vanuit militair oogpunt geen hoop meer is om de Russische economie droog te leggen of haar soldaten op het slagveld te verslaan.

Daarom moet vanuit westers perspectief de strijd worden gestaakt voordat de bijkomende schade toeneemt (Rusland niet verslaan en Moskou dodelijke wapens – hypersonische raketten – leveren aan Iran, de vijand van de VS). Bijgevolg kan Washington de reacties van zijn bondgenoten niet langer onder controle houden door de stromingen in de Europese straten, die eisen dat er een einde komt aan de prijsstijgingen, dat er een einde komt aan de oorlog in Oekraïne en dat zijn leiders diplomatieke onderhandelingen bevorderen. 

Wat de tactische overwinningen van het Oekraïense leger op de grond ook zijn, de oorlog zal niet stoppen als de belangrijkste strijdende partijen niet voor diplomatie kiezen. Slagvelden in een oorlog zijn altijd instabiel en worden alleen gebruikt om de onderhandelingen van deze of gene partij te verbeteren. De VS zijn er niet in geslaagd de economie van Rusland droog te leggen en president Poetin omver te werpen. In plaats daarvan heeft de oorlog het Westen uitgeput, dat verwachtte Rusland in de Oekraïense val te kunnen meeslepen en het boemerangeffect dat de westerse bevolking zou treffen, niet voorzag. Daarom is de strijd in Oekraïne horizonloos geworden, vooral omdat de winter snel nadert, en Moskou zal zijn doelen of de hele 100.000 vierkante km die het bezet houdt niet opgeven. 

Rusland houdt nog steeds stand, voert hevige gevechten op verschillende fronten en bombardeert Oekraïne wekelijks met honderden langeafstandsprecisieraketten, waarbij de Oekraïense infrastructuur wordt beschoten en vernietigd. De waarde van de schade aan de infrastructuur bedraagt tot nu toe 750 miljard dollar en zal niet tot dit bedrag beperkt blijven als de oorlog voortduurt.

Hoe lang de oorlog ook duurt, de onderhandelingstafel zal het einde van de strijd bepalen. Het probleem is, wie zal als eerste zijn verlies aankondigen: de VS of Europa? Rusland controleert 100.000 vierkante kilometer Oekraïens grondgebied en zal geenszins als verliezer uit de bus komen. Rusland heeft het unilateralisme van de VS op de proef gesteld en andere landen zullen nu meer moed hebben om Washington te trotseren. Het proces is niet meer te stoppen. India en Pakistan, om er maar een paar te noemen, hebben de unilaterale sancties van de VS en de EU tegen de energie van Rusland afgewezen. Tweederde van de wereld weigert achter Washington te staan in zijn strijd tegen Rusland. Het uiteindelijke resultaat van deze strijd zal zware gevolgen hebben voor de verliezer tussen de twee grootmachten. In dit proces zijn de Oekraïners ongetwijfeld de grootste verliezers.