BRICS-top: Het smeden van een nieuw economisch pad als het Zuiden het Noorden uitdaagt

Geschreven door – Elijah J. MagnierVertaald door –

Francis J. Johannesburg stond pas geleden in het middelpunt van de belangstelling als gastheer voor de 15e jaarlijkse top van BRICS-leiders – Brazilië, Rusland, India, China en Zuid-Afrika. De bijeenkomst leverde een mijlpaal op toen de vorming van “BRICS PLUS” werd aangekondigd, waarmee de groep werd uitgebreid met zes nieuwe leden: Iran, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Egypte, Argentinië en Ethiopië. Die landen moeten in januari 2024 de status van volwaardig lid krijgen. Hoewel de ogen van de wereld gericht waren op de top, lag de aantrekkingskracht ervan niet zozeer op de nieuwigheid, maar in het potentieel om de dynamiek van de internationale handel te veranderen en de afhankelijkheid van de Amerikaanse dollar te verminderen.  

Binnen het BRICS-consortium is een rijk tapijt geweven van uiteenlopende doelen, convergenties en overlappende belangen. Veel landen hebben zich tot dit forum gewend om hun economische horizon te verbreden, uit hun isolement te geraken en zich te bevrijden van de ketenen van het unilateralisme van de VS en de hegemonie van de dollar. Dit streven is aangewakkerd door de proliferatie van Amerikaanse sancties en de inzet van de Amerikaanse munt als wapen, een tactiek die steeds vaker wordt toegepast. Deze trend wordt nog versterkt door het feit dat Rusland het Westen trotseert in de aanhoudende Oekraïne-crisis. De top heeft de weg geëffend voor een nieuwe economische orde, waarbij landen manieren zoeken om de macht van het unilateralisme en de valutadominantie van de VS te omzeilen. De BRICS-top houdt een belofte in, ook al erkent de top dat er een moeilijke weg te gaan is, aangezien die vol uitdagingen ligt. 

Het BRICS-consortium is ontstaan uit een Russisch initiatief in 2006, is gestaag volwassen geworden en heeft aan momentum gewonnen. De eerste top in 2009 bracht Rusland, China, Brazilië, India samen waarbij Zuid-Afrika zich in 2011 aansloot waarmee het acroniem veranderde van BRIC in BRICS. De agenda voor de BRICS-top in 2023 is veelomvattend en behelst onderwerpen als handels- en investeringsfacilitering, duurzame ontwikkeling en innovatie, hervorming van het mondiale bestuur, ontwikkeling van deskundigheid, versterking van lokale economieën, ontwikkeling van een alternatieve valuta om de afhankelijkheid van de dollar te verminderen, waar mogelijk bevordering van transacties in lokale valuta en het vooruitzicht op uitbreiding van het aantal leden in de toekomst.

Veiligheidskwesties zijn op de achtergrond geraakt, wat de uiteenlopende agenda’s van de BRICS-lidstaten weerspiegelt, die zich op andere onderwerpen hebben gericht dan het openlijk uitdagen van de westerse machten in het Oekraïneconflict. De ambities die in het BRICS-verhaal besloten liggen, vinden weerklank bij veel landen wereldwijd, vooral bij die landen die op het punt staan economisch te vernieuwen of te groeien. Het Afrikaanse continent, Latijns-Amerika en Azië zijn belangrijke spelers in dit veranderende landschap. Het Midden-Oosten speelt ook een prominente rol in het BRICS-discours, met 22 opkomende economieën die hun intentie hebben uitgesproken om zich bij het consortium aan te sluiten en verschillende die hun plaats in de gelederen al hebben ingenomen. Verwachte toetreders, waaronder Koeweit, Bahrein, Algerije en Turkije, staan klaar om zich in volgende fasen bij dit economische platform aan te sluiten tijdens de bijeenkomst in 2024 in Rusland.  

Deze dynamiek onderstreept dat BRICS en BRICS+, die een indrukwekkende mondiale energiereserve vertegenwoordigen, niet van plan zijn de Verenigde Staten uit te sluiten of tegen zich in het harnas te jagen. Het primaire doel van China, Brazilië, India en Zuid-Afrika is niet om Amerika van zich te vervreemden of rechtstreeks uit te dagen op niet-economische fronten. De onophoudelijke sancties van de VS tegen BRICS-leden, met name Rusland (onderworpen aan meer dan 6.500 westerse sancties) en China (onderworpen aan bijna 600 Amerikaanse sancties), heeft echter een wereldwijde zoektocht op gang gebracht naar alternatieve markten die de dominantie van de dollar kunnen omzeilen.

Landen moeten alternatieven onderzoeken om te ontsnappen aan het risico van isolatie en sancties als gevolg van de monetaire controle van de VS. De voorliefde van de VS voor het opleggen van sancties – een strategie die al sinds het tijdperk van Barack Obama intensief wordt gebruikt en tijdens het presidentschap van Donald Trump en de daaropvolgende toevoeging van president Joe Biden nog is versterkt – heeft landen wereldwijd ertoe aangezet om alternatieven te zoeken. Deze drijfveer is de wens om de wurggreep van de dollar op hun economische interacties te omzeilen. Regeringen proberen zichzelf te beschermen tegen sancties van de VS en een isolement te vermijden als ze in conflict komen met de wereldeconomie en de vooruitgang.